Het wordt gezien als een van de wegen naar een compleet circulaire bouwsector: biobased bouwen. Maar, wat houdt dit nou precies in? Wat zijn de voordelen? Zijn er ook nadelen?
Biobased based bouwen is een wijze van bouwen die gebaseerd is op de natuur. Vaak gaat het hierbij om het toepassen van biobased bouwtechnieken (skeletbouw) en het gebruik van natuurlijke en hernieuwbare biobased bouwmaterialen, zoals hout, of verschillende grassoorten.
Wereldwijd is de bouwsector verantwoordelijk voor maar liefst 40% (in 2019) van de totale CO2-uitstoot. In Nederland zijn we dan ook hard bezig om de klimaatdoelen te halen.
Dit doen we door de Nederlandse bouwsector te verduurzamen met o.a. (nieuwe) regelgeving, duurzame tender processen- en duurzame bouwmaterialen. Biobased bouwen zal hier een grote rol in spelen. Door de nieuwe Europese duurzaamheidsnorm de EN15804+A2 is nu dan ook nog meer focus gelegd op de opslag van CO2 in biobased bouwproducten.
In dit artikel nemen we je mee in de wereld van biobased bouwen. Wat is het precies? En wat zijn de voor- en nadelen van biobased bouwen? Hoe komt dit terug in het meten van de duurzaamheid van je product?
‘Biobased’ zegt iets over de oorsprong van een materiaal. Het duidt op materialen die gemaakt zijn van hernieuwbare grondstoffen en compleet of gedeeltelijk bestaan uit biologische materialen- zoals vezels, suiker(s), micro-organismen, of eiwitten.
Het duidt er dus op dat we de gebruikte materialen op natuurlijke wijze en op korte termijn kunnen terug laten groeien (algemeen binnen een termijn van 10 jaar). Dit is belangrijk om te benoemen, omdat minerale grondstoffen uit de natuur, zoals klei, steen, aardolie of zand, er daarentegen duizenden jaren over doen om te vormen. Deze materialen worden vaak in combinatie met biobased materialen toegepast in de bouw. Echter, zijn ze niet biobased en niet hernieuwbaar vanwege hun lange ontwikkelingstijd. In Nederland zijn er uitzonderingen; leem en klei zijn in Nederland namelijk wel nagroeibare- en dus biobased materialen.
Biobased based bouwen gaat het vaak om het toepassen van natuurlijke bouwmaterialen. Maar ook ‘biomimicry‘- het nadoen van natuurlijke structuren, processen en technieken- kan hierin worden meegenomen.
Deze manier van bouwen betekent niet alleen maar bouwen met het meest populaire biobased materiaal; hout. De biobased bouwtechnieken- maar ook de materialen (zoals biofoam of kruislaaghout – wat ongelooflijk sterk is) worden namelijk steeds vooruitstrevender en technischer.
Denk bijvoorbeeld aan de toepassing van houten skeletbouw in grootschalige bouwprojecten (draagconstructies van hout) en systeem houtbouw (groepen bouwconcepten die een kant en klaar systeem bieden van houten elementen).
Biobased bouwmaterialen kunnen bestaan uit allerlei natuurlijke materialen. Deze materialen kunnen ‘bijna onverwerkt’ worden gebruikt – zoals houten planken, wol (als isolatie), of bamboe. Maar, ze kunnen ook worden verwerkt tot andere producten. Denk hierbij aan kurk en karton, of houtvezels die worden gebruikt om spaanplaten te maken.
Daarnaast worden er ook steeds meer artificiële producten gemaakt die gebaseerd zijn op natuurlijk gegroeide materialen. Denk hierbij aan bioplastic (kan worden gemaakt van rest oliën zoals frituurolie), biobased verf, biobased schuim (biofoam), etc. Het toepassen van biobased materialen in voorheen compleet artificiële en chemische producten wordt steeds gebruikelijker. Het zijn dan ook mooie manieren om een bouwproject tot in de details te verduurzamen.
Vooral reststromen en bepaalde grassoorten zoals Hennep(vezels), Stro, Vlas(vezels) en worden al veel gebruikt in de bouw. Olifantengras wordt, bijvoorbeeld, toegepast als vulling middel in biobased beton (olifantengras wordt zelfs gebruikt voor het maken van bioplastic). Ook in asfalt worden nu de het biobased materiaal lignine- ook wel houtstof- gebruikt als bindingsmiddel en vervanger van het uit aardolie afkomstige vloeistof bitumen. Daarnaast kun je ook bouwen met kalkhennep of hennepbeton- dit wordt gemaakt door de hennepvezels te binden met natuurlijk kalk en deze te laten uitharden.
Meer voorbeelden van biobased materialen vindt je hier.
Nederland wil Rijksbrede programma Nederland Circulair in 2030, 50% minder primaire grondstoffen gebruiken (mineralen, metalen en fossiel). De Nederlandse bouwsector moet zich wel gaan aanpassen de komende jaren en de milieubelasting van toekomstige bouwprojecten naar beneden moet schroeven.
“Wanneer nieuwe grondstoffen nodig zijn, wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van duurzaam geproduceerde, hernieuwbare (onuitputtelijke) en algemeen beschikbare grondstoffen. Zoals biomassa, dat is grondstof uit planten, bomen en voedselresten. Dit maakt Nederland minder afhankelijk van fossiele bronnen en het is beter voor het milieu.”
1 van de 3 doelstellingen geformuleerd door het kabinet om de Nederlandse economie zo snel mogelijk circulair te maken.
Biobased bouwen is hier uitermate geschikt voor om de volgende redenen:
Het meest mooie aan deze producten is dat ze CO2 opslaan. Bomen en planten nemen grote hoeveelheden CO2 op uit de atmosfeer tijdens hun groei. Deze CO2 hoeveelheden blijven ze vasthouden totdat ze worden verbrand/aangetast. Doordat de CO2 zo langdurig wordt opgeslagen (soms wel 100 jaar of langer), is dit zeer gunstig voor de uiteindelijk berekende milieu-footprint (d.m.v een Levenscyclusanalyse) van biobased producten.
Door een herziene wetgeving vanuit de Europese Unie- ook wel de EN15804+A2 is het aantonen van de milieu impact van biobased producten nu veranderd. In deze nieuwe EPD norm is ‘klimaatverandering biogeen’ (opslag van koolstof) namelijk een aparte impact categorie geworden. Dit kan in de toekomst voor zowel positieve als negatieve gevolgen zorgen bij het aantonen van de duurzaamheid van je biobased producten.
Er is namelijk nog geen waarde weging van deze nieuwe categorie opgesteld voor het berekenen van de belangrijkste duurzaamheids-score in Nederlandse tender processen: de MKI. Dit creëert onzekerheid over hoe de nieuwe MKI berekening voor biobased materialen zal uitpakken. Om verrassingen te voorkomen, raden we biobased leveranciers aan om zo snel mogelijk volgens deze nieuwe norm te gaan rapporteren en een vergelijkende LCA uit te voeren om hun milieu scores te bepalen (bijv. hout vs. beton).
Het is nu eenmaal zo; onze huidige (vaak primaire) grondstoffen raken al deels- en na verloop van tijd helemaal op. Hierdoor wordt het gebruik van oneindig aanwezige stoffen een logische, toekomstbestendige keuze. Doordat biobased materialen (gemaakt zijn van) hernieuwbare grondstoffen zijn met relatief korte cycli (ongeveer 10 jaar) creëren we oneindige bronnen van materialen. Dit kan natuurlijk wel alleen als het beheer van deze cycli ook daadwerkelijk duurzaam en zorgvuldig wordt uitgevoerd (duurzaam bosbeheer = niet uitputtend).
Zoals eerder vermeld, zijn veel biobased bouwmaterialen gemaakt van reststromen van land-, tuin- en bosbouw. Denk hierbij aan hennep, vlas, stro, tomaat- en paprika stengels (isolatiemateriaal). Maar ook de lignine (houtstof) in biobased asfalt is hier een goed voorbeeld van. Hierdoor gebruik je materialen die toch al aanwezig waren/zijn- en hoef je niet eens nieuwe materialen te laten groeien. Duurzamer kan niet.
Dit laatste pluspunt gaat met name om bouwen met hout. Niet alleen heb je bij houtbouw minder steen en beton nodig, houtbouw is ook lichter dan deze materialen. Hierdoor scheelt het niet alleen CO2-uitstoot (door extra brandstof*) tijdens het transport naar een bouwlocatie, maar ook tijdens het hijsen en verplaatsen op de bouwplaats zelf.
*Tip: Wanneer je fossiele brandstoffen door biofuels (nog een mooie biobased materiaal) vervangt, zul je de CO2-uitstoot van je transport nog meer verminderen.
Ook al zijn deze bouwmaterialen een mooie duurzame oplossing, hebben ook deze producten nadelen.
Als bio-based producten geen restproducten zijn van landbouw, is vaak aanzienlijk landgebruik nodig om de hernieuwbare grondstoffen (denk aan de grassoorten) te laten groeien. Om deze reden is het biobased landgebruik potentiële competitie voor de voedsel productie geworden en kan het zorgen voor natuurverlies. Ook resulteert landbouw vaak in het gebruik van pesticiden/mest en wordt er vaak fossiele brandstof voor her verbouwen en oogsten.
Wanneer je een Levenscyclusanalyse (LCA) uitvoert om de duurzaamheid van je biobased product aan te tonen, wordt ook de categorie ‘landgebruik’ gemeten. Dit zul je dus terugzien in je uiteindelijke milieu-footprint.
De duurzaamheid van een biobased product hangt ook af van de lokale omstandigheden waarin ze worden geproduceerd. Want afhankelijk van waar de grondstoffen worden geproduceerd, kan het moeilijk zijn deze lokale omstandigheden te controleren. Goede en slechte landbouwpraktijken kunnen overal ter wereld plaatsvinden. Daarom is het onze verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat onze supply chains (vooral upstream) onze aarde niet uitputten.
We moeten ervoor zorgen dat het verbouwen van biobased grondstoffen op een duurzame, sociaal verantwoorde- en transparante manier gebeurt (b.v. duurzame bosbouw). Indien mogelijk- het liefst zo dicht mogelijk bij huis zodat we zeker zijn dat het geen zware impact heeft op andere lokale ecosystemen.
Ten derde hangt de duurzaamheid van een biobased materiaal sterk af van het soort product dat je wilt maken. Voor bepaalde producten kan het makkelijker zijn om biobased grondstoffen toe te passen als vervanging voor fossiele grondstoffen. Voor andere kan het extra gebruik van andere ingrediënten nodig zijn om dezelfde kwaliteit te garanderen. De extra benodigde ingrediënten kan dan resulteren in een nog grotere impact dan voorheen.
Zo kan bijvoorbeeld olifantsgras- of een andere biobased vezel, worden gebruikt als vulmateriaal in biobased beton. Maar om het beton aan de kwaliteitsnormen van de industrie te laten voldoen, is meer water en een hoger cementgehalte nodig. Dit vermindert dan de totale duurzaamheid van je product.
Ten slotte, zijn er naast biobased grondstoffen die erg duurzaam zijn (restproducten), nu eenmaal ook grondstoffen die een grote milieu-impact hebben. Het beste voorbeeld hier is wol. Wol is een biobased grondstof, maar het is ook afkomstig van vee. Om wol te ‘groeien’ hebben de schapen dus voedsel, water en land nodig. Dit alles terwijl er grote hoeveelheden broeikasgassen vrijkomen en de bodem- en waterkwaliteit wordt bedreigd.
Ook al lijkt het alllemaal zo duurzaam, kunnen biobased materialen nog steeds schadelijk zijn voor onze ecosystemen of gezondheid. Veel biobased materialen hebben echter ook enorme duurzame potentie. En met de toenemende circulaire eisen vanuit de samenleving en overheden, kunnen we simpelweg niet meer om deze potentie heen.
Of biobased materialen duurzamer zijn, verschilt gewoon per product. Ons advies? Kijk altijd naar de levenscyclus van je product. En indien mogelijk- bereken de bijbehorende milieu-footprint (LCA). Dit geeft je alle informatie die nodig is om weloverwogen beslissingen te maken en innovatieve en duurzame producten te ontwerpen zonder ‘verrassingen’.
