Gids: Ecodesign, duurzaam design, circulair design – Wat is het verschil?

Het verschil tussen Ecodesign, duurzaam design & circulair design voor producten, is dat ze wat ‘duurzaamheid’ in productontwerp betekent – net iets anders interpreteren.

Wanneer je dit artikel hebt gelezen, weet je precies:

1. Welk duurzaam ontwerptype wat betekent.
2. En waar je zelf moet beginnen.

Maar eerst, waarom duiken al deze termen op?

Toenemende vraag naar duurzame producten

Loop een kledingwinkel, cadeauwinkel of supermarkt binnen en je merkt het meteen: Duurzaamheid is hot. Sommige merken communiceren zelfs al carbon footprints of andere milieu-informatie op hun producten. ‘Duurzaamheid’ is hét productkenmerk van de toekomst voor bedrijven: 

• Toekomstbestendigheid: Volgens IPCC-rapporten, en – in principe elke klimaatwetenschapper – gaan we de limiet van 1,5-2,0 graden opwarming van de aarde voorbij. Bedrijven moeten zich voorbereiden en aanpassen om de ergste gevolgen van klimaatverandering te voorkomen.
• Toenemende wetgeving: De EU’s wetgeving voor duurzame producten genaamd ‘Ecodesign Directive’, zal 30 nieuwe wijzigingen ondergaan tussen nu en 2028. Daarnaast zal de Europese PEF methode vanaf 2024 veel bedrijven treffen met strenge milieu regels. Hiermee willen de EU markt uniform maken op het gebied van impact metingen en transparantie. 
• Toenemende marktdruk: 60% van de wereldwijde consumenten vindt duurzaamheid een belangrijk aankoopcriterium.

Het probleem met ‘duurzame’ producten

Maar het probleem met duurzaamheid is…het is erg interpretatief wat het nou eigenlijk betekent. Bedrijven moeten ermee beginnen, maar:

• Hoe definieer je een duurzaam product? 
• Welke aspecten van je product moeten duurzaam zijn? 
• Voor wie- of wat moet het duurzaam zijn? 

Om hierin focus en duidelijkheid te creëren zien we dan nu ook de termen Ecodesign en circulair design opduiken. Veel, veel termen – maar wat betekenen ze precies?

De verschillen: Ecodesign, duurzaam design, en circular design

Je kunt de termen ecodesign, duurzaam design en circular design verdelen op basis van hun ‘focus scopes’. Hoewel ze *stiekem*, allemaal erg vergelijkbaar zijn.

1. Duurzaam design

Duurzaam design is het breedste begrip. Er is niet echt één vaste definitie. Maar in het algemeen, ontwerp je je product op een manier dat de vermindering van sociale, milieu- en economische impact centraal stelt. Toewerkend naar een wereld waarin we deze impact zoveel mogelijk minimaliseren.

‘Economische impact’ verwijst hier naar het stimuleren van hernieuwbare- en het minimaliseren van uitputbare natuurlijke grondstoffen als fysieke inputs voor economische productie. In product design wordt ‘economische impact’ voornamelijk meegenomen in het maken van milieuvriendelijke keuzes die uitputting van natuurlijke hulpbronnen minimaliseren. Bijvoorbeeld, door recycling of upcycling.

1.1 Duurzaam design in de praktijk.

De meest voorkomende aanpak in duurzaam design – is kijken naar ontwerp keuzes die sociale en milieueffecten verminderen in elke stap in de levenscyclus van je producten. Dus van grondstoffen tot de productie, tot transport, tot gebruik door klanten, tot de afvalfase.

Neem, bijvoorbeeld, een eenvoudig T-shirt. Breng alle fasen van de levenscyclus in kaart en analyseer kritisch per fase wat de sociale en milieu – aspecten zijn van je hele waardeketen.

• Maatschappelijke impact: Krijgen werknemers een eerlijk loon? Hoe zijn de arbeidsomstandigheden voor werknemers in productieprocessen? Heeft je product gezondheid bedreigende effecten op consumenten wanneer het wordt gebruikt?
• Milieu-impact: Welke materialen of processen in mijn productie zijn impact intensief? Hoe beïnvloedt het weggooien van mijn producten het milieu? De beste manier om deze vragen te beantwoorden is door milieugegevens te gebruiken. Hiermee kun je het effect van materialen en processen op de footprint van je product testen.

2. Ecodesign

Ecodesign is een duurzame ontwerp stroming. Terwijl duurzaam productontwerp zich richt op zowel sociale als ecologische duurzaamheid, richt Ecodesign zich puur op het verminderen van milieu-impact in elke stap van de levenscyclus van je product.

De term Ecodesign is gelinkt aan de Europese Ecodesign Directive, een EU-kader dat in 2005 is opgericht om duurzame producten de norm te maken. Met name voor energieverbruikende producten. Maar de Ecodesign regels worden nu uitgebreid naar andere branches in het Ecodesign for Sustainable Products Regulation” proposal (ESPR). Denk aan Ecodesign regels voor bouwproducten, textielproducten, verpakkingen, chemicaliën, etc.

Het ESPR stimuleert duurzame producten die (energie)efficiënt in gebruik zijn, een langere levensduur hebben, gerecyclede materialen gebruiken in plaats van primaire grondstoffen, en op de markt worden gebracht met behulp van circulaire bedrijfsmodellen.

2.1 Ecodesign in de praktijk.

De basis voor Ecodesign is milieugegevens (data). Deze gegevens zijn het resultaat van de wetenschappelijke methode voor het berekenen van milieu-footprints: Life Cycle Assessment (LCA). Een LCA meet 15+ impact categorieën voor elke stap in de levenscyclus van een product. Dit vertelt je precies welk proces, materiaal of component in welke levenscyclusfase je grootste impact veroorzaakt. Hiermee biedt het focus in waar je het beste je product ontwerp kunt aanpassen/verbeteren – voor de grootste impactvermindering.

Een paar voorbeeld strategieën voor Ecodesign zijn:

• Productbeheer: Neem de volledige verantwoordelijkheid voor de gehele levenscyclus van je product. Zorg ervoor dat het product aan het einde van de levensduur niet verloren gaat, maar in het waardesysteem blijft. Een belangrijk element is een terugname systeem. Een zakelijk voorbeeld hiervan is onze klant Philips.
• Dematerialisatie: Meer materialen betekent vaak meer impact. Dematerialisatie gaat over het verminderen van het gewicht, de grootte en het aantal materialen dat je in je ontwerp gebruikt.
• Modulariteit: Ontwerp je product zodat elk afzonderlijk onderdeel kan worden herschikt om aan de behoeften van de eindgebruiker te voldoen. Producten krijgen hierdoor een langere levensduur omdat afzonderlijke onderdelen kunnen worden bijgewerkt. Een zakelijk voorbeeld hiervan is de modulaire telefoon van Fairphone.
• Levensduur: Dit betekent dat je je product een zo lang mogelijke levensduur geeft. Door producten bestendig te maken en lang hun waarde te laten behouden – zo kan men ze doorgeven of doorverkopen. Denk aan luxe horloges of auto’s die esthetisch tijdloos zijn. Een praktisch voorbeeld zijn de schoenen van EMMA Safety Footwear die een extra lange levensduur hebben.
• Demontage: Ontwerp je product zo dat het aan het einde van zijn levensduur gemakkelijk uit elkaar kan worden gehaald voor recycling.
• Recycleerbaarheid: Focus je ontwerp op de recycleerbaarheid van elk materiaal/onderdeel in je product. Vergeet echter niet om ook te analyseren hoe gemakkelijk het is om je product /de materialen te recyclen. Zodat het uiteindelijk goed kan worden gerecycled.

3. Circular design

Volgens de Ellen McArthur Foundation betekent circular design: het ontwerpen van een product of dienst dat geen afval en vervuiling veroorzaakt – en producten en materialen in gebruik houdt. Circular design draagt in wezen bij aan een gesloten systeem in onze economie, waarin alles wordt gedeeld, gerepareerd, hergebruikt of gerecycled. Het gewenste resultaat: geen verspilling, geen impact.

3.1 Circular design in de praktijk

In de praktijk heeft circular product design twee specifieke doelen:

(1) Minimale (bij voorkeur geen) afval en vervuiling gedurende de hele levenscyclus van je product.

(2) Ervoor zorgen dat de waarde van je product niet afneemt aan het einde van de levensduur.

Enkele circular design strategieën – zoals benadrukt door de Ellen McArthur Foundation, worden hieronder vermeld.

Ecodesign en circular design strategieën hebben beide circulaire bedrijfsmodellen en minimaal afval & impact als einddoelen. Het meten van circulariteit is echter nog steeds erg moeilijk en er is niet één algemeen geaccepteerde meetmethode, zoals LCA in Ecodesign. Er is de Material Circularity Indicator (MCI), die ook LCA resultaten als basis gebruikt. De methodologie vindt je hier.

Voorbeelden van circular design strategieën:

• Ontwerpen voor ‘inner loops’: ‘Inner loops’ betekent dat de materialen in je product de hoogste waarde behouden tijdens en na het einde van de levensduur. Denk aan hergebruik, delen, of refurbishing. Recycling is de material ‘loop’ die de waarde van je materialen het meest verlaagt.
• Van producten naar diensten: Het verschuiven van ‘eigendom’ naar ’toegang tot’ een product. Consumenten hebben een product vaak maar kort nodig. In plaats van het te laten kopen, kun je je product als een service aanbieden (bijv, via een abonnement). Hetzelfde product wordt zodoor veel verschillende gebruikers gebruikt. Een voorbeeld is Swapfiets.
• Verlenging van de levensduur: Het maken van producten die lang meegaan is een belangrijk element van de circulaire economie. Op deze manier hebben we minder producten nodig – die hopelijk zelfs door meerdere eigenaren kunnen worden gebruikt. Hier richt design zich op het creëren van emotioneel, esthetisch en fysiek duurzame producten.
• Veilige en circulaire materiaalkeuzes: Het is cruciaal dat we materialen kiezen die veilig zijn voor mens en milieu. De Circular Design Guide heeft veel methoden en hulpmiddelen om je hierbij te helpen. Je vindt ze hier.

Het verschil tussen Ecodesign en Circular Design

Grondstoffen efficiëntie vs Levenscyclus impact

• Het belangrijkste doel van Ecodesign is om de milieu-footprint te minimaliseren gedurende elke fase van de levenscyclus van het product (levenscyclus impact). Zelfs als dat betekent dat je minder efficiënt bent met de natuurlijke grondstoffen die je gebruikt.
• Het doel van Circular Design is echter om zo efficiënt mogelijk te zijn in het gebruik van grondstoffen. Ontwerpen moeten minder natuurlijke grondstoffen gebruiken en tegelijkertijd de hoeveelheid afval verminderen. Zelfs als dat betekent dat de levenscyclus impact groter is.

Minder afval vs Geen afval

• Ecodesign is gebaseerd op de hiërarchische structuur van afval. Je kunt afval in je productontwerp benaderen in volgorde van: hergebruik (beste optie), recycling, terugwinning en weggooien (slechtste optie). Maar conceptueel, gaat het er nog steeds van uit dat afval waarschijnlijk zal blijven bestaan.
• Circular Design wil idealiter dat materialen en producten oneindig worden gebruikt. Hiermee het hele idee van afval in onze economie elimineren.

Welke design stroming past het beste bij jou?

Hoewel ze verschillen in focus, hebben de 3 duurzame design stromingen deze belangrijkste aspecten gemeen:

1. Milieugegevens als basis: Alle design stromingen gebruiken (voornamelijk) Life Cycle Assessment (LCA) resultaten als basis om verbeteringsscenario’s te creëren en de milieu-impact van nieuwe ontwerpen te testen.
2. Volledige levenscyclus benadering: Alle design stromingen kijken naar het verminderen van de milieu (en sociale) footprint gedurende de volledige levenscyclus van een product – van productie tot het einde van de levensduur (afval / recycling / upcycling / hergebruik / enz.).
3. Circulaire businessmodellen: al deze stromingen hebben (meer) circulaire businessmodellen als einddoel. Dit betekent dat je je ontwerp moet optimaliseren om afval en milieu-impact te minimaliseren.

Zowel circular als Ecodesign worden steeds vaker geïmplementeerd door bedrijven. Maar omdat de Europese Ecodesign wetgeving sterk toeneemt de komende 5 jaar, omarmen veel bedrijven Ecodesign om zich voor te bereiden op wetgeving. 

De conclusie: Welke aanpak het beste bij je past, hangt af van je duurzaamheidsmotieven (wetgeving, klantvraag, intrinsieke motivaties). Duurzaamheidsterminologie blijft vaak verwarrend. Maar zelfs met verschillende namen behandelen deze stromingen veel dezelfde aspecten. Ongeacht het design type je kiest, zijn de 3 bovenstaande aspecten het belangrijkste om te implementeren.

De eerste stappen in duurzaam design

Of je nu bestaande ontwerpen wilt testen en vergelijken, of nieuwe materialen en processen wilt uitproberen. Duurzaam ontwerp, Ecodesign of circular design begint altijd met het meten van de milieu-footprint (LCA) van je product.

Onze product footprint tool Mobius is maakt duurzaam ontwerp een eenvoudig en efficiënt proces voor iedereen. Meet de footprint van jouw product over de hele levenscyclus, vergelijk het met alternatieve producten en test verschillende ontwerpen & materialen met scenarios. Als je een check- of brainstormsessie nodig hebt, is ons Mobius Help Center slechts één klik verwijderd.

Snel, makkelijk, betrouwbaar.