De nieuwe golf van Verlichting- Hoe de OVL kennis maakt met circulariteit, LCA’s & de MKI

Milieuscores (MKI’s) zijn een cruciale eis geworden waaraan leveranciers bij openbare aanbestedingen moeten voldoen. En dat betekent: tijd om te handelen. Lees alles over hoe de Nederlandse openbare verlichtingssector kennismaakte met circulariteit door de milieu-footprint van hun producten te berekenen.

Milieu-impact en LCA

Het is je waarschijnlijk niet ontgaan. Er is tegenwoordig een sterk groeiende behoefte om duurzaamheid en circulariteit inzichtelijk en meetbaar te maken.

Circulariteit is dan ook een thema wat hoog op de agenda is komen te staan van de Rijksoverheid.

De ambitie? Om in 2050 een compleet circulaire economie in Nederland te hebben gerealiseerd.

Het nieuwe bouwen: LCA en MKI worden ‘license to operate’ 

Inmiddels hebben veel aanbestedingen een milieuparagraaf die inschrijvers verplicht kwantitatieve milieuprestaties op te leveren van producten en projecten.

De methodieken Levenscyclusanalyse (LCA) en milieukostenindicator (MKI) zijn daarom in de bouw inmiddels bekende begrippen.

In de nabije toekomst zullen we zien dat toeleverende sectoren, waaronder de Openbare Verlichting (*OVL) sector, met deze concepten aan de slag zullen moeten om op langere termijn de Nederlandse overheid te kunnen blijven bedienen. Steeds meer overheden zullen milieugegevens, en dan specifiek MKI, gaan uitvragen in hun aanbestedingen.

De Koplopers

Wat openbare verlichting in Nederland betreft, is er nu nog veel onduidelijkheid over de materialen die worden gebruikt voor de productie van armaturen en hoe deze materialen bijdragen tot de milieu-impact van het product. Welke materialen zijn goed voor het milieu? Welke materialen hebben een negatief effect? Hoe beïnvloedt recycling de duurzaamheid van mijn product? Hebben mijn materiaalkeuzes invloed op de levensduur van mijn product? Wat zou eigenlijk de ideale levensduur moeten zijn?

Licht & Donker Advies zocht Ecochain op en gezamenlijk startte we in 2018 het koploperproject ‘Meetbaar circulair – Armaturen en MKI’.

In het project gingen vier armaturen leveranciers en een zevental overheden aan de slag om circulariteit écht meetbaar te maken.

In het verleden werden openbare verlichtingsarmaturen altijd gekocht op basis van de prijs-kwaliteitverhouding. Leveranciers van verlichtingsarmaturen gaven aan dat zij duurzame producten aanboden, maar beschikten niet over de gegevens om dat te bewijzen. De deelnemers aan het project vonden dat dit moest veranderen en erkenden allemaal het belang van MKI in dit proces.

Het doel van het project was dan ook om meer ervaring op te doen met LCA als instrument – en vooral met het belangrijkste resultaat van de LCA: de MKI. Een waardevol leerproject voor alle betrokken partijen.

Handleiding voor de MKI 

LCA en MKI zijn niet alledaagse begrippen die iedereen direct begrijpt. Veel mensen ervaren de materie als complex. En daar willen we bij  Ecochain graag iets aan doen.

Om de OVL-sector op gang te helpen is gewerkt aan een ‘Handleiding MKI’ die het concept tastbaar en concreet maakt, op maat voor de sector. Het beschrijft de voetangels en klemmen van deze -voor velen- nieuwe wereld met als doel om een snelle inburgering mogelijk te maken. 

Deze handleiding is er om overheden en producenten te helpen met de uitvraag en het opstellen van een levenscyclusanalyse van armaturen. Centraal staat het thema ‘circulariteit in openbare verlichting’. Het document biedt onder andere:

  • Een korte uitleg over de synergie van circulariteit, levenscyclusanalyse en de milieukostenindicator (MKI).
  • Stappenplannen voor ‘circulair inkopen’ voor overheden en ‘circulair produceren’ voor leveranciers en producenten van armaturen.
  • Inzicht in de milieu-impact van armaturen met uitgebreide scenario’s.

Met de handleiding kunnen zowel opdrachtgevers als leveranciers aan de slag met circulair inkopen en MKI. De handleiding kun je gratis ontvangen door een mail te sturen naar beatrijs@lichtendonkeradvies.nl en hierbij je naam en organisatie te vermelden. 

Maar eerst: Wat is een LCA en MKI?

Een Levenscyclusanalyse (LCA)  is een wetenschappelijke methode die gebruikt wordt om over de totale milieu impact te berekenen over de gehele levenscyclus van producten en activiteiten. De methode is verankerd in ISO-normen, waar de Europese en Nederlandse normen dan weer op zijn gebaseerd. 

De milieukostenindicator (MKI) is een uitkomst van een LCA. Kort samengevat, drukt de MKI de totale milieu-impact van en product of een GWW-werk uit in Euro’s. De MKI is de optelsom van 11 verschillende milieueffecten die ontstaan in de levenscyclus van een product. Het vertegenwoordigt de maatschappelijke kosten die gemaakt moeten worden om de milieuschade van het product te compenseren op basis van bestaande (technische) oplossingen.

MKI is dé KPI in de bouw waarmee aanbestedende diensten objectief de milieuprestaties van producten en projecten kunnen beoordelen en vergelijken. 

Voor Rijkswaterstaat en andere overheidsinstellingen zijn LCA’s en de MKI-waarde van een product een onmisbaar instrument geworden om hun doelstellingen te behalen op het gebied van duurzaam en circulair inkopen. 

*Let op: Door herziene normen vanuit de EU (EN15804 +A2), veranderen de Nederlandse normen in de bouw. Dit heeft ook gevolgen voor de MKI . Wees voorbereid en lees alles over deze ontwikkelen hieronder.

Het Koploperproject: Armaturen & MKI 

Verder dan recycling 

Circulariteit gaat veel verder dan recycling. 

Tijdens ons koploperproject met de vier armaturen leveranciers en zevental overheden, is er met behulp van LCA in detail gekeken naar de verschillende levensfases van armaturen. 

Denk hierbij aan de winning van cruciale grondstoffen, het ontwerp- en productieproces en de gebruiksfase van een armatuur. Hierin zijn onder andere; uitputting van grondstoffen, het energieverbruik en het vrijkomen van toxische stoffen van belang. 

Door een LCA uit te voeren, kon exact worden aangetoond wat de daadwerkelijke impact van armaturen op het milieu was en waar ruimte lag om te verbeteren. 

Kortom, circulair denken is niet zomaar je producten recyclen- het is inzicht krijgen in de totale milieu impact van je product en deze informatie te gebruiken voor duurzame verbeteringen. Circulair denken is dus relevant voor de hele levenscyclus en vraagt om de aandacht van alle stakeholders in de waardeketen van armaturen.

Uiteindelijk kregen de leveranciers de resultaten van hun product LCA’s- deze informatie kunnen ze nu gebruiken om hun duurzaamheid te begrijpen, te verbeteren en/of aan te tonen bij de overheden. Op hun beurt kunnen de overheden met de MKI resultaten van deze LCA’s, inzichtelijke en duurzame beslissingen maken bij het kiezen van leveranciers voor al hun projecten. Een win-win situatie. 

De resultaten van het project

1. De materiaalkeuze voor de behuizing van een armatuur heeft een significante bijdrage op de milieu-impact.

De materiaalkeuze bepaalt voor een groot deel de totale MKI score van het product. Hoe beter en duurzamer je materiaalkeuze, hoe langer je product functioneel- en intact blijft. Dit betekent ook dat de MKI score van armaturen zal verschillen bij verschillende levensduur scenario’s. Hoe langer de levensduur van je product, hoe beter je MKI score zal zijn. Met andere woorden; bij het duurzaam inkopen van armaturen is de benodigde levensduur van het product een cruciaal uitgangspunt. Bovendien, zal je MKI score ook verlaagd worden wanneer je gerecyclede materialen gebruikt in je productie. De functie, locatie en het onderhoud van een product zijn uiteindelijk ook van invloed op de MKI waarde van een armatuur.

2. Wilt de overheid een hoge mate van circulariteit waarborgen- dan is de inkoop van hernieuwbare energie essentieel.

Groene energie zorgt ervoor dat de totale bijdrage op de milieu-impact van materialen dominanter wordt. Zodoende kan er makkelijker een positieve business case gemaakt worden ten aanzien van de circulariteit van de in armaturen toegepaste materialen en componenten.

Stel we gaan uit van een armatuur met een levensduur van vijftien jaar en een aluminium behuizing. Als overheden besluiten om groene stroom in te kopen in plaats van grijze stroom stijgt het aandeel van de productiefase op de totale impact een armatuur van 55% naar maar liefst 80%. De gebruiksfase verlaagt juist dankzij de gunstige impact van groene stroom. Met andere woorden: je wilt als leverancier vooraf al geïdentificeerd hebben wat de winnende circulaire materialen en product designs zijn.

3. Nulmeting en hotspot analyses – Dé informatie die cruciaal is voor verduurzaming.

Met input van de leveranciers zijn de belangrijkste componenten en materialen in een armatuur geïdentificeerd en is er een hotspot analyse opgesteld van de productiefase. Door deze analyse kwam aan het licht welke materialen in de productiefase de grootste bijdrage leveren op de totale milieu-impact. Dit geeft de leverancier inzicht op welk materialen zij zich kunnen focussen als ze verdergaande maatregelen willen nemen om de milieu-impact van hun armaturen te verlagen.

Hoe eerder in het ontwerpproces rekening gehouden wordt met de impact van materialen- hoe effectiever dit uiteindelijk is. Voor alle deelnemende leveranciers heeft Ecochain een nulmeting opgesteld. Zo kunnen de producenten goed aan de slag met het verduurzamen van hun armaturen. Dankzij het project ‘Meetbaar circulair’ hebben alle betrokken partijen en de belangrijkste schakels in de armaturen waardeketen meer grip op duurzaamheid en circulariteit. De Handleiding MKI biedt handvatten voor aanbestedende dienst én voor armaturen leveranciers en producenten om aan de slag te gaan met circulaire initiatieven die werkelijk een verschil kunnen maken.

Toekomstbestendig worden: Beter sturen op circulariteit 

Ecochain heeft voor dit project een database in haar applicatie beschikbaar gemaakt voor de armaturen leveranciers. Hier staan zo’n 40 veel voorkomende materialen en onderdelen in van een armatuur. Deze zijn gekoppeld met milieureferenties uit milieudatabases, zoals de Nationale Milieudatabase (NMD). Dit vergroot het gemak waarmee zij een MKI berekening kunnen maken van hun armaturen aanzienlijk. Daarnaast zijn er referentiewaarden bepaald van modelarmaturen. Dit is gedaan om vast te stellen wat op dit moment een gangbare MKI is van armaturen en wat realistisch is voor overheden om uit te vragen in aanbestedingen. Met deze referentiewaarden kunnen opdrachtgevers nu beter sturen op circulariteit.

De markt is door het project uitgedaagd om na te denken over duurzaamheid en circulariteit in de gehele levenscyclus van een armatuur. In een aantal workshop sessies zijn er met deelnemende partijen zo realistisch mogelijke uitgangspunten vastgesteld voor de scenario’s van de gebruiks- en sloopfase. Daarbij is er ook gekeken naar de huidige mogelijkheden voor terugwinning van materialen en recycling. 

Conclusie: Door stapsgewijs een MKI uit te vragen en deze te verlagen zullen producenten uitgedaagd worden om circulaire armaturen te produceren die minder impact hebben. Mede door het project, weten overheden nu ook waar hun eigen aandeel ligt in het verlagen van de MKI van armaturen. Tot slot, kunnen we door dit project concluderen dat het inkopen van groene energie een duidelijke ‘no-brainer’ is.

Geïnteresseerd in wat Ecochain voor jouw bedrijf kan betekenen? Vraag vooral een demo aan door het onderstaande formulier in te vullen.

Author
Zazala Quist

Hi, I'm Zazala - former content writer at Ecochain. My goal: make difficult sustainability concepts - understandable to all.

All posts by Zazala