Als inkoper draait u aan de knoppen​: Circulair Inkopen met MKI

Inkopers en medewerkers die aanbestedingen doen, hebben grote invloed op het verduurzamen van de onderneming en het bereiken van circulariteit. Circulair inkopen of aanbesteden gaat echter veel verder dan er simpelweg voor zorgen dat materiaal te recyclen is. Het bereiken van circulariteit vereist aanpassingen aan alle activiteiten in het hele productieproces. De milieukostenindicator (MKI) helpt om de effecten van deze aanpassingen te kwantificeren.

De overgang naar een circulaire economie is breed omarmd door de overheid en de samenleving. Het landelijke programma ‘Nederland Circulair in 2050’ (september 2016) voorziet in het realiseren van volledige circulariteit voor 2050. Voor het jaar 2030 is de ambitie van het kabinet om samen met maatschappelijke partners 50 procent minder gebruik van primaire grondstoffen (mineraal, fossiel en metalen) te realiseren. Met deze doelstellingen op grondstoffengebruik sluit Nederland aan bij het ambitieniveau van omringende landen. Het programma heeft naar verwachting grote impact op overheden en inkopende organisaties.

Circulariteit in vogelvlucht

Circulariteit staat voor het minimaliseren van verspilling van grondstoffen en energie en het maximaliseren van waardebehoud van materialen. Het is een ecologisch uitgangspunt met een duidelijk standpunt: als de mens grondstoffen blijft gebruiken op de manier en schaal waarop hij dat nu doet, raakt de aarde simpelweg uitgeput. Voor het bereiken van volledige circulariteit moeten aanpassingen worden gedaan in zowel het materiaalgebruik, het ontwerp, de productie en de assemblage. 

Het R-framework van De Ellen MacArthur Foundation laat duidelijk zien welke handelingen bijdragen aan de circulariteit van een product of productieproces. Merk op dat juist de handelingen die zich richten op het verminderen van het gebruik van materiaal in de ontwerp- en productiefase als meer circulair worden bestempeld dan hergebruik en recyclen. Materiaal dat helemaal niet wordt gebruikt, heeft immers een grotere bijdrage aan het bereiken van volledige circulariteit dan materiaal wat gerecycled is. 

Circulariteit meetbaar maken

De samenleving is de laatste decennia gewend geraakt aan een wereld van recycling. Burgers scheiden thuis een belangrijk deel van hun afval naar hun oorspronkelijke grondstoffen, zoals papier, glas, textiel, plastic en organisch materiaal. 

Circulariteit gaat echter veel verder dan recycling. Circulariteit omvat namelijk tevens de grondstofwinning, het ontwerp, het productieproces, de gebruiksfase en de verwerking aan het einde van levensduur. Ook uitputting van grondstoffen, het beperken van energieverbruik en het voorkomen van vrijkomen van giftige stoffen zijn van belang. Kortom: circulair denken en doen is relevant in de gehele levenscyclus.

Levenscyclusanalyse en de milieukostenindicator
Om de milieuschade van de gehele levenscyclus te meten is de levenscyclusanalyse-methode (LCA) zeer geschikt. De kosten om deze schade te compenseren kunnen worden uitgedrukt in de milieukostenindicator (MKI). De LCA-methode is al leidend in de asfalt- en betonindustrie en is in opkomst in bijvoorbeeld de textiel- en verpakkingsindustrie, de chemie, elektronica en de sectoren food en agri.

De MKI is de optelsom van elf verschillende milieueffecten die ontstaan in de levenscyclus van een product. De indicator vertegenwoordigt de maatschappelijke kosten die gemaakt moeten worden om de milieuschade van het product te compenseren op basis van bestaande (technische) oplossingen.

De LCA is een wetenschappelijke methode die gebruikt wordt om de totale milieuschade van producten en processen te berekenen gedurende de hele levenscyclus. De methode is verankerd in ISO-standaarden,. De MKI is de uitkomst van een LCA en drukt in euro’s uit wat het kost om de milieuschade een product of een bepaald proces te compenseren. 

In de bouw is de MKI de leidende ‘key perfomance indicator’ waarmee aanbestedende partijen objectief de milieuprestaties van producten en projecten kunnen beoordelen en vergelijken. Vooral in de Grond-, Weg- en Waterbouw (GWW) wordt de methode veel gebruikt. In dat verband zijn voor Rijkswaterstaat en andere overheden LCA’s en de MKI-waarde onmisbare instrumenten bij aanbestedingen om hun doelstellingen te behalen op het gebied van duurzaam en circulair inkopen. Bij dergelijke aanbestedingen worden inschrijvingen mede geselecteerd op basis van hun MKI. In dat geval wordt van alle inschrijvers gevraagd een LCA op te stellen waarop gunning kan plaatsvinden. 

[BOX: MKI bij aanbestedingen]
In de bouwsector is de MKI al een belangrijke factor bij aanbestedingen. Lees hier meer over op onze MKI op de GWW-pagina.

In het geval van contracten waarbij voor langere termijn producten en/of diensten afgenomen worden, is ‘monitoring’ denkbaar. Op die manier wordt de leverancier uitgedaagd om gedurende een reeks van jaren continu verbeteringen aan te brengen om zodoende een bijdrage te leveren aan de circulaire ambities.

MKI en circulariteit
Het onderstaande schema verbindt het R-framework met de milieukostenindicator. Circulaire handelingen kunnen dus bijdragen aan het verlagen van de MKI-waarde. Maar pas op! Niet elke handeling heeft een positief effect.

Een recyclingpercentage zegt bijvoorbeeld namelijk op zichzelf niets over de mate van schade aan het milieu. Indien een product of een bepaald materiaal namelijk eerst over een grote afstand getransporteerd moet worden voordat het kan worden gerecycled, kan het zo zijn dat dit juist leidt tot een hogere milieuschade. In dat geval loont het niet om te recyclen. Omdat ook deze factoren in de MKI-waarde worden meegenomen, is deze methode bij uitstek geschikt om circulaire initiatieven en producten met elkaar te vergelijken. 

Circulair inkopen: Uitdagingen

Niet iedereen is even bekend met het opstellen van LCA’s en het interpreteren van de uitkomsten. Hoewel de discipline zich heeft ontwikkeld tot een volwaardig vakgebied, kent niet iedere inkoper alle voetangels en klemmen. Indien inkopers besluiten de LCA-methode in te zetten, is het van belang om te begrijpen wat de toegevoegde waarde en de beperkingen ervan zijn voor elke specifieke situatie. Zo is het voor de inkoper bijvoorbeeld van belang om te weten waarnaar precies gevraagd moet worden bij een aanbesteding.Voor leveranciers is het belangrijk dat ze op een duidelijke en eenduidige manier hun product of materiaal op basis van LCA’s kunnen aanleveren. Hierbij dient uiteraard zorg uit te gaan naar het vinden van de juiste balans tussen het minimaliseren van de administratieve lasten en het realiseren van waardevolle en betrouwbare inzichten die helpen bij de besluitvorming. Op die manier kan de LCA-methode optimaal worden ingezet bij het realiseren van circulaire initiatieven. 

Ecochain

Ecochain brengt duurzaamheid, inkoop en aanbestedingen bij elkaar. Door onze ruime ervaring met aanbestedingen en inkoop weten we snel welke indicatoren van belang zijn en de meeste waarde toevoegen. Ecochain beschikt over verschillende platformoplossingen om het traject van aanbestedingen en inkoop efficiënt en praktisch te laten verlopen. We helpen bij het opstellen, implementeren en daaruit doelgerichte acties te identificeren.