Circulair Inkopen met MKI – volledige handleiding

Deze mini-guide geeft overheden handvatten om met circulariteit aan de slag te gaan. Het gaat in op hoe circulariteit te ‘begrijpen’ maar ook daadwerkelijk te ‘kwantificeren’ (meten). Zo kunt u als inkoper beter sturen op circulariteit in aanbestedingen.

Milieu-impact en LCA

De overgang naar een circulaire economie is Rijksbreed omarmd. Het Rijksbrede programma ‘Nederland Circulair in 2050’ (september 2016) voorziet in het realiseren van circulariteit voor 2050.

De ambitie van het kabinet is om samen met maatschappelijke partners in 2030 een (tussen)doelstelling te realiseren van 50% minder gebruik van primaire grondstoffen (mineraal, fossiel en metalen). Met deze doelstelling op grondstoffengebruik sluit Nederland aan bij het ambitieniveau van omringende landen. Het programma zal naar verwachting grote impact hebben op overheden.

Overheden zijn weliswaar geen producerende organisaties maar zijn wel grootverbruikers van diverse productcategorieën die worden gebruikt om onze welvaart in stand te houden (bouw, GWW etc.). Indien overheden zelf hun circulaire ambities waar willen maken, dan zullen ze actief aan de slag moeten met circulariteit in hun ‘denken’ maar ook met name in hun aanbestedingen.

Deze mini guide is met name voor inkopers bij overheden die meer willen weten over het kwantificeren van circulariteit. Het is een ‘hoog-over’ mini guide waarin een aantal fundamentele zaken worden beschreven. Het bevat geen details over standaarden, methodieken en instrumenten. Het document is bedoeld als introductie voor ‘starters’ zodat zij enkele fundamenten kunnen doorgronden.

Circulariteit in vogelvlucht

Circulariteit houdt in dat grondstoffen en materialen die nodig zijn om een product te maken na gebruik zo hoogwaardig mogelijk kunnen worden ingezet voor dezelfde of andere toepassingen.

Circulariteit staat voor het minimaliseren van verspilling van grondstoffen en energie en het maximaliseren van waardebehoud van materialen. ­Het is een ecologisch uitgangspunt met een simpel uitgangspunt: als de mens grondstoffen blijft gebruiken op de manier en schaal waarop hij dat nu doet, dan raakt de aarde simpelweg uitgeput. Voor maximale circulariteit moeten zowel het materiaalgebruik, het ontwerp, de productie en de assemblage toekomstig hergebruik faciliteren.

Circulariteit:
R-lijst

De Ellen Mac Arthur Foundation geeft in haar publicatie uit 2013 een framework voor circulaire oplossingen op een aantal manieren die inmiddels door vele zijn samengevat in een ‘R-lijst’ die oplossingsrichtingen geeft voor circulariteit:

Doel Activiteit Omschrijving
Slimmer maken / gebruiken Refuse Weigeren Product overbodig maken door van z’n functie af te zien of die met een wezenlijk ander product te leveren
Slimmer maken / gebruiken Rethink Anders denken Bijvoorbeeld het product delen, multifunctioneel ontwerpen of niet het product maar de dienst kopen
Slimmer maken / gebruiken Reduce Verminderen Product efficiënter fabriceren of efficiënter gebruiken, waardoor er minder materialen nodig zijn
Levensduur verlengen Re-use Hergebruiken Afgedankt maar nog goed product hergebruiken in dezelfde functie
Levensduur verlengen Repair Repareren Onderhouden en repareren van een product voor gebruik in dezelfde functie
Levensduur verlengen Refurbish Renoveren Opknappen en moderniseren van een verouderd product
Levensduur verlengen Remanufacture Opnieuw maken Onderdelen van een afgedankt product hergebruiken in een nieuw product met dezelfde functie
Levensduur verlengen Repurpose Herbestemmen Afgedankt product of onderdelen hergebruiken in een nieuw product met een andere functie
Recyclen Recycle Herwinnen Materialen verwerken tot dezelfde (hoogwaardige) en mindere (laagwaardige) kwaliteit
Recyclen Recover Energieterugwinning door het verbranden van afvalmaterialen.

Bron: PBL, bewerking Licht & Donker advies en Ecochain

Life cycle assessment en circulair inkopen

We zijn de laatste decennia gewend geraakt aan een wereld van recycling. Thuis scheiden we een belangrijk deel van de grondstoffen, zoals papier, glas, textiel, plastic en groente-, fruit- en tuinafval.

Circulariteit gaat echter veel verder dan recycling. We kijken daarbij ook naar de grondstofwinning, het ontwerp, het productieproces en de gebruiksfase. Ook uitputting van grondstoffen, het energieverbruik en het vrijkomen van giftige stoffen zijn van belang. Kortom: circulair denken en doen is relevant in de gehele levenscyclus, met als doel om alle grondstoffen veilig in onze economie te houden.

De methodiek van de levenscyclusanalyse (LCA) en milieukostenindicator (MKI), waar andere sectoren al volop mee werken, kan hierbij een belangrijke rol spelen. De LCA-methodiek is al leidend in de asfalt- en betonindustrie en is in opkomst in bijvoorbeeld de textiel-, verpakkingsindustrie, chemie, elektronica en food & agri.

Op dit moment is er geen algemeen geldende KPI waarmee circulariteit integraal gemeten kan worden. Een aantal bedrijven zijn aan de slag gegaan met recycling percentages.

Product Lifecycle

Echter: een recycling percentage an sich zegt niets over milieu-impact. Indien bijvoorbeeld een product of een materiaal over een grote afstand getransporteerd moet worden om het recyclen mogelijk te maken, dan kan het zo zijn dat dit leidt tot een hogere milieu impact in plaats van een lagere impact. In dat geval loont het niet om te recyclen.

Het LCA instrument kijkt integraal naar milieu-impact om dat het integraal kijkt. En op die manier kan het meest gunstige scenario gekozen wordt met de meest minimale impact. De MKI maakt het extra gemakkelijk omdat in de MKI alle milieu impacts geconsolideerd worden tot één getal.

Toekomstgericht inkopen

Iedereen die verantwoordelijk is voor een inkoopproces heeft de mogelijkheid om ruimte te creëren voor nieuwe oplossingen. Dat geldt voor zowel inkopers, interne opdrachtgevers, managers en verantwoordelijken voor contractmanagement. Er dient daarom nagedacht te worden bij de uitgangspunten van het inkoopvraagstuk. Dit roept belangrijke vragen op zoals: Schaf je producten aan, koop je diensten in of maak je een combinatie van beide? En als je diensten inkoopt, voor welke periode geldt dan de overeenkomst? Wat is het budget voor de diensten? Al deze vragen leiden tot een andere businesscase dan bij een traditionele inkooptransactie.

wegwerkzaamheden
MKI is een belangrijk instrument voor GWW aanbestedingen

In traditionele inkoopprocessen worden vaak technische bestekken of programma’s van eisen opgesteld. Op die manier kunnen inschrijvers zich alleen onderscheiden op een plan van aanpak of de aangeboden prijs. Er wordt in deze aanpak maar beperkt gebruik gemaakt van de innovatie en creativiteit van marktpartijen om te komen tot circulaire oplossingen. Om dit wel te bevorderen is het van belang de marktvraag zo open te stellen in de vorm van een functionele of resultaatgerichte specificatie in plaats van een technische oplossing. Zo kan de markt beter uitgedaagd worden om zelf tot circulaire oplossingen te komen. Een van de manieren om resultaatgericht uit te vragen, is op basis van LCA resultaten of MKI waarden.

Circulair inkopen met LCA en MKI

Het inzetten van LCA is al ‘business as usual’ bij Rijkswaterstaat, ProRail en enkele grote gemeentes voor het aanbesteden van grote GWW werken.

In dergelijke aanbestedingen worden inschrijvingen mede geselecteerd op basis van hun MKI. In dat geval wordt van alle inschrijvers gevraagd een LCA op te stellen waarop gunning kan plaatsvinden. Er zijn echter meerdere oplossingen denkbaar.

Bijvoorbeeld: in het geval van contracten waarbij voor langere termijn producten en/of diensten afgenomen worden, is ‘monitoring’ denkbaar. Op die manier wordt de leverancier uitgedaagd om, in de loop der jaren, continue te verbeteren om zodoende een bijdrage te leveren aan de circulaire ambities.

LCA is tevens een strategisch instrument bij uitstek. Het kan gebruikt worden voor fundamentele keuzes zoals bijvoorbeeld te verwachten levensduur, lease/koop beslissingen etc. Hieronder een aantal voorbeelden van toepassingen van LCA als besluitvormingsinstrument:

Wat Doel Hoe
Hotspot
analyse
Bepalen
welke inkoop categorieën de meeste aandacht verdienen
Een
organisatie footprint met daarin de belangrijkste inkoopcategorieën
(belangrijk is belangrijk: volledigheid van de analyse)
Scenario
analyse
Bepalen
welke strategische oplossingsrichting het meeste oplevert
Vergelijkende
footprint analyse van verschillende oplossingsrichtingen (daarbij is belangrijk:
juiste aannames voor verschillende scenario’s)
MKI-uitvraag Bepalen
welke inschrijver de laagste milieu impact heeft
LCA
door elke inschrijver (daarbij is belangrijk: vergelijkbaarheid tussen verschillende
aanbieders)
MKI-monitoring Stimuleren
van continue verbetering bij leveranciers, bijvoorbeeld op basis van
monitoring
Periodieke
LCA meting door leverancier, bijvoorbeeld jaarlijks (daarbij is belangrijk:
consistentie scope)
Circularity, MKI en LCA
Circularity, MKI en LCA

Circulair inkopen: Uitdagingen

Niet iedereen is evengoed bekend met het opstellen van LCA’s en het interpreteren van de uitkomsten.

Alhoewel de discipline zich heeft ontwikkeld tot een volwaardig vakgebied, zal niet iedere inkoper bekend zijn met alle voetangels & klemmen. Indien overheden besluiten het LCA-instrument in te gaan zetten, dan is het van belang om te begrijpen wat de toegevoegde waarde en de beperkingen zijn van het instrument en wat nodig is om zaken bijvoorbeeld op een goede manier uit te vragen in een aanbesteding.

Hierbij dient uiteraard zorg uit te gaan naar het vinden van de juiste balans tussen het minimaliseren van de administratieve last (kosten) en het realiseren van waardevolle en betrouwbare inzichten die nuttig ingezet kunnen worden bij besluitvorming. Op die manier kan het LCA instrument optimaal worden ingezet bij het realiseren van circulaire initiatieven.

Author
roeldrost
All posts by roeldrost